مالیات بر ارزش افزوده در ایران
یکی از اصلی ترین راه درآمد دولت ها از دیرباز تا کنون گرفتن مالیات از افراد حقیقی و حقوقی جامعه بوده است. در ایران مالیات به طور کلی به مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم تقسیم می شود. از مهم ترین و رایج ترین مالیات های غیر مستقیم، مالیات بر ارزش افزوده است.
مالیات بر ارزش افزوده بدین معنا است که در طول مراحل تولید یک کالا یا خدمات، ارزش افزوده ای در هر مرحله به آن اضافه می شود که در نهایت باید خریدار یا مصرف کننده آن را پرداخت کند. طبق اخرین قوانین مالیاتی سال ۱۴۰۱ ارزش افزوده با تسلیم خوداظهاری در سامانه ارزش افزوده محاسبه میگردد و مهلت ارسال اظهار نامه ۱۵ روز بعد از پایان هر فصل تعیین می شود.
در این مقاله قصد داریم مفهوم ارزش افزوده و مشمولین این مالیات و تاریخچه و معافیت های این مالیات را توضیح دهیم.
تاریخچه ارزش افزوده در ایران
در سال ۱۳۶۶ اولین بار لایحه ی این نوع از مالیات به مجلس برده شد. پس از بررسی توسط کمیسیون اقتصادی مجلس به صحن علنی مجلس رفت و به درخواست دولت و تثبیت قیمت ها به دولت بازگردانده شد.
در سال ۱۳۷۰ در راستای اصلاح نظام مالیاتی کشور این بار بخش مالی صندوق بین المللی پول، ارزش افزوده را به عنوان یکی از عوامل اصلی افزایش کارایی و اصلاح نظام مالیاتی پیشنهاد نمود. با برگزاری سمینارها و کمیته های مختلف علمی با حضور کارشناسان داخلی و خارجی که توسط وزارت امور اقتصاد و دارایی انجام پذیرفت، ارزش افزوده بار دیگر مورد تاکید قرار گرفت. در دی ماه ۱۳۷۶ وزارت امور اقتصاد و دارایی مطالعات علمی زیادی بر اساس ویژگی های فرهنگی و اجتماعی ایران انجام داد. قانون مالیات بر ارزش افزوده با ۵۳ ماده و ۴۷ تبصره بر اساس اصل ۸۵ قانون اساسی در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۸۷ در کمیسون اقتصاد مجلس تصویب شد و به مدت ۵ سال از ابتدای مهر ۱۳۸۷ دوره ی آزمایشی را آغاز کرد. در ابتدا سال ۱۳۹۳ این نوع مالیات از ۶ درصد به ۹ درصد افزایش داشته است.
مفهوم ارزش افزوده و مالیات بر آن
همانطور که گفته شد ارزش افزوده در هر مرحله تولید کالا یا خدمت به آن اضافه می شود. البته ارزش افزوده مختص کالا نیست و به فرآیند تولید مربوط می شود. به بیانی دیگر ارزش افزوده برابر با اختلاف بین ارزش محصول نهایی با مجموع ارزش مواد اولیه یک محصول بدانیم. به عنوان مثال برای تولید یک کیلو کیک به ۲۰۰ تومان شکر، ۳۰۰ تومان آرد، ۳۵۰ تومان تخم مرغ و ۴۵۰ تومان شیر نیاز داریم. در نهایت محصول را اگر به قیمت ۵۰۰۰ تومان بفروشیم، ارزش افزوده ی این کیک ۳۷۰۰ خواهد بود.
حال بیاید نگاهی به تعریف مالیات بر ارزش افزوده داشته باشیم. طبق ماده ۳ قانون مالیات ارزش افزوده سازمان مالیاتی کل کشور: “مالیات غیر مستقیمی است که بر تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین وضع میگردد.”
طبق این تعریف مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات عام است که به صورت چند مرحله ای از اضافه ارزش کالا تولید شده یا خدمات در مراحل مختلف اخذ می شود و در واقع تفاوت ارزش کالا و خدمات عرضه شده با کالا و خدمات خریداری شده در یک دوره مشخص است. در این نوع مالیات تنها مصرف کننده ی نهایی آن را پرداخت می کند.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده به طور کلی بر سه نوع است که در ادامه به توضیح آن می پردازیم.
- مالیات بر ارزش افزوده تولیدی: در این نوع مالیات، هم بر کالا های مصرفی و هم کالا های سرمایه ای اعمال می شود بنگاه اقتصادی با خرید کالا هیچ اعتبار مالیاتی را کسب نمیکند.
- مالیات ارزش افزوده مصرفی: تمام مخارج سرمایه گذاری ناخالص مالیات در ارزش افزوده نوع مصرفی به دلیل این که براساس کالاها و خدمات مصرفی است، حذف میشود.
- مالیات بر ارزش افزوده درآمد: بعد از فروش تولید خالص کالا و کسر هزینه های استهلاک به سرمایه گذاری خالص ارزش افزوده درامد به آن تعلق می گیرد.
چه کالاهایی معاف از قانون جدید مالیاتی هستند؟
بر اساس قانون جدید مالیات، معافیت های اصلی شامل سبد مصرفی خانوار و پس از آن بیمه عمر، زندگی و درمان است. از دیگر معافیت های مالی خدمات ورزشی با مجوز، آب مصرفی محصولات کشاورزی و بیمه آنها، هتل های ۳ ستاره و پایین تر و مهمانپذیرها. هرچند قند و شکر قبلاً معاف از مالیات بودند اما به شموال مالیات اضافه شدند.
همچنین در قانون جدید اصل طلا و جواهر و پلاتین به کار رفته معاف از مالیات خواند بود اما اجرت ساخت، سود و کارمزد مشمول ۹ درصدر مالیات ارزش افزوده خواهد بود. طبق قانون مالیات ارزش افزوده ۱۳۸۸ شرکت های هواپیمایی مشمول ۵ درصد عوارض بودند که با تصویب قانون جدید عوارض ۵ درصد حذف و ۹ درصد مالیات ارزش افزوده جایگزین شد. بعضی دیگر از کالاها همچون میوه های خوراکی مثل سیب، نارگیل، موز، پرتقال، دانه ی قهوه، انواع دانه ها، پنبه و خدماتی چون خدمات درمانی، خدمات چاپ، خدمات انتشار، نقل و انتقال سهام معاف از مالیات هستند.
چه مشاغلی مشمول مالیات بر ارزش افزوده می شوند؟
هر شغلی که به نوعی با خرید و فروش کالا یا خدمات مرتبط باشد، مشمول مالیات بر ارزش افزوده می گردد. به طور کلی مشاغلی که باید مالیات بر ارزش افزوده را بپردازند به شرح زیر میباشند:
- فروشندگان آهنآلات
- صاحبان تالارهای پذیرایی و رستورانها
- صاحبان نمایشگاهها و فروشگاههای خودرو و بنگاه معاملات املاک
- صاحبان تعمیرگاههای مجاز خودرو
- چایخانهها
- صاحبان دفاتر اسناد رسمی
- صاحبان مراکز ارتباطات رایانهای و دفاتر خدمات ارتباطی و دفاتر خدمات دولت
- صاحبان سینماها، تماشاخانهها و مکانهای تفریحی و ورزشی
- چلوکبابیها، سالنهای غذاخوری و سفرهخانههای سنتی
- اغذیهفروشیها با مالکیت و نام تجاری
- صاحبان دفاتر خدماتی مسافرتی و جهانگردی
- کلیه واردکنندگان
- کلیه صادرکنندگان
- کارخانهها و کارگاههای تولیدی و بهرهبرداری
- بهرهبرداران از معادن
- ارائهدهندگان خدمات حسابرسی، حسابداری، دفترداری و همچنین خدمات مالی
- حسابداران رسمی شاغل و مؤسسههای حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
- ارائهدهندگان انواع خدمات مدیریتی و مشاورهای
- ارائهدهندگان انواع خدمات انفورماتیک و رایانهای
- هتلها، متلها و مهمانپذیرها
- بنکداران، عمدهفروشها، فروشگاههای بزرگ، واسطههای مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
- نمایندگان مؤسسههای تجاری و صنعتی اعم از داخلی و خارجی
- مؤسسههای حملونقل موتوری و باربری، زمینی، هوایی، دریایی
- مؤسسههای مهندسی
- مؤسسههای تبلیغاتی و بازاریابی
- فروشندگان طلا و جواهرات
همچنین افرادی که خدمات زیر را ارائه می دهند موظف به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند:
- ارائهدهندگان خدمات حسابرسی، حسابداری، دفترداری و همچنین خدمات مالی
- ارائهدهندگان انواع خدمات مدیریتی و مشاورهای
- ارائهدهندگان انواع خدمات انفورماتیک و رایانهای
- صاحبان مراکز ارتباطات رایانهای و دفاتر خدمات ارتباطی و دفاتر خدمات دولت
- خدمات بانکی و اعتباری بانکها، مؤسسات و تعاونیهای اعتباری و صندوقهای قرضالحسنه مجاز
- خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالاها در بورسها و بازارهای خارج از بورس
- انواع خدمات پژوهشی و آموزشی
مالیات بر ارزش افزوده در ایران
در ایران مالیات بر ارزش افزوده به صورت تفریقی غیر مستقیم یا صورت حسابی محاسبه می گردد. هر بنگاه اقتصادی موظف است هنگام خرید ماده ی اولیه یک کالا مالیات بر ارزش افزوده آن را علاوه بر قیمت جنس بپردازد. سپس در زمان فروش کالا از خریدار مالیات بر ارزش افزوده را دریافت می کند. مابه تفاوت مالیات اخذ شده و پرداخت شده به عنوان مالیات بر ارزش افزوده به سازمان مالیاتی کشور پرداخت میشود. اگر مالیات بر ارزش افزوده بیشتر از مبلغی باشد که قرار است پرداخت شود مودی می تواند مقدار اضافی را به دوره مالیات بعدی موکول یا پول خود را از سازمان مالیاتی استرداد کند.
عدم ارسال اظهارنامه ارزش افزوده
در صورت عدم ارسال اظهار نامه مالیاتی در موعد مقرر که از سوی سازمان امور مالیاتی تعیین می شود، به مودیان جریمه تعلق خواهد گرفت و این جریمه غیر قابل بخشش است. زمانیکه که افراد حقیقی یا حقوقی فعالیت اقتصادی نداشته باشند همچنان موظف به ارسال اظهار نامه می باشند. در این حالت باید اظهار نامه را با ارزش افزوده سفید و مدارک مربوطه را ارسال نمایند.
موارد زیر حالت هایی که امکان تعلق گرفتن جریمه به افراد وجود دارد را شرح می دهد:
- عدم ثبت نام در سامانه در مهلت مقرر
- عدم صدور صورتحساب به خریدار کالا و خدمات
- ثبت اشتباه ارزش ریالی محصول و خدمات در صورتحساب با کد اقتصادی رسمی
- عدم ثبت یا تکمیل اطلاعات صورت حساب توسط فروشنده
- عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی
- عدم پرداخت بدهی یا قسط در مهلت مقرر
- ارائه نکردن دفاتر قانونی پلمپ شده شرکت ها و به طور کلی مؤسسات مشمول قانون مالیاتی
برای جلوگیری از هرگونه جریمه مودیان می توانند با مراجعه به سامانه مالیات بر ارزش افزوده www.e-vat.ir، برای ثبت اظهارنامه ارزش افزوده، اقدام نمایند.
در این مقاله سعی کردیم تا شما را با مفهوم ارزش افزوده و مشمولین مالیات بر ارزش افزوده آشنا کنیم و در خصوص ارسال اظهارنامه مالیاتی و جریمه های مربوط به آن توضیحاتی ارائه دهیم. در صورت هرگونه ابهام یا سوال در خصوص مالیات بر ارزش افزوده و پرداخت آن با وکلای حرفه ای ما در تیم وکیل ایرانی تماس بگیرید.